Psychosomatyka to interdyscyplinarna dziedzina medycyny i psychologii, zajmująca się badaniem wzajemnych relacji pomiędzy procesami psychicznymi a stanem zdrowia fizycznego. Jej istotą jest zrozumienie, w jaki sposób emocje, stres, przeżycia psychiczne, konflikty wewnętrzne czy nieprzepracowane traumy mogą manifestować się w ciele w postaci objawów somatycznych. Z perspektywy psychosomatyki człowiek traktowany jest jako jedność psychofizyczna – nie da się oddzielić psychiki od ciała, a zaburzenia jednego z tych obszarów mogą wpływać na funkcjonowanie drugiego. W medycynie psychosomatycznej centralne miejsce zajmuje nie tylko diagnozowanie i leczenie objawów fizycznych, lecz także identyfikacja ich potencjalnych źródeł psychicznych.

Zaburzenia psychosomatyczne występują wtedy, gdy przewlekły stres psychiczny lub nierozpoznane napięcia emocjonalne prowadzą do rzeczywistych zmian fizjologicznych w organizmie – takich jak stany zapalne, skurcze naczyń, obniżenie odporności czy zakłócenia w pracy narządów. To, co wyróżnia podejście psychosomatyczne, to przekonanie, że objawy fizyczne nie zawsze mają swoje źródło wyłącznie w uszkodzeniu struktury ciała. Mogą być wynikiem przewlekłych, nieuświadomionych emocji – takich jak lęk, wstyd, gniew czy żal. Dlatego leczenie pacjenta psychosomatycznego wymaga zarówno podejścia farmakologicznego, jak i psychoterapeutycznego – tylko połączenie tych perspektyw umożliwia skuteczne leczenie przyczyn, a nie tylko objawów.

Choroby psychosomatyczne – lista, objawy i przykłady zaburzeń

Choroby psychosomatyczne to takie zaburzenia, w których objawy fizyczne mają podłoże psychiczne – jednak manifestują się w ciele w sposób realny i klinicznie uchwytny. Do najczęstszych należą choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zespół jelita drażliwego (IBS), atopowe zapalenie skóry, nadciśnienie tętnicze, migreny, astma oskrzelowa, a także niektóre postacie przewlekłego bólu – np. ból kręgosłupa, bóle mięśni czy głowy. Warto podkreślić, że objawy w tych przypadkach nie są „udawane” – są autentyczne, biologicznie obecne, ale nieproporcjonalne do obrazu klinicznego lub niewytłumaczalne jedynie czynnikami organicznymi. Często diagnozuje się je po wykluczeniu przyczyn somatycznych, co może prowadzić do długiego okresu frustracji i poczucia niezrozumienia przez pacjenta.

W praktyce klinicznej często spotykamy pacjentów z tzw. somatyzacją, czyli tendencją do przeżywania emocji poprzez ciało. W takich przypadkach pacjent może zgłaszać liczne objawy somatyczne, które zmieniają się w czasie i nie dają się przypisać jednej jednostce chorobowej. Mogą to być m.in. duszności, kołatanie serca, biegunki, suchość w ustach, ucisk w gardle, drętwienia, a nawet zaburzenia widzenia. Co istotne, osoby cierpiące na zaburzenia psychosomatyczne często mają trudność w rozpoznawaniu i nazywaniu swoich emocji – co nazywamy aleksytymią. To utrudnia leczenie, ponieważ wymaga pogłębionej pracy psychoterapeutycznej, w której pacjent uczy się zauważać związki pomiędzy własnym stanem emocjonalnym a reakcjami ciała.

Stres a choroby psychosomatyczne – jakie dolegliwości mają podłoże emocjonalne?

Stres to jeden z głównych czynników wyzwalających oraz podtrzymujących zaburzenia psychosomatyczne. Mechanizm ten polega na przewlekłym pobudzeniu osi HPA (podwzgórze–przysadka–nadnercza), która odpowiada za reakcję organizmu na stres. Przedłużone wydzielanie kortyzolu i innych hormonów stresu może prowadzić do zaburzeń w układzie immunologicznym, hormonalnym, trawiennym i sercowo-naczyniowym. W efekcie pojawiają się takie dolegliwości jak chroniczne zmęczenie, napięciowe bóle głowy, migreny, zaburzenia trawienia, wzmożone napięcie mięśniowe, a także zaburzenia snu i obniżenie libido. Wiele z tych objawów może być pierwszym sygnałem, że organizm przekracza próg zdolności adaptacyjnych.

Z perspektywy psychosomatyki istotne jest nie tylko występowanie stresu jako takiego, lecz także sposób, w jaki jednostka go interpretuje i reguluje. Osoby z trudnościami w wyrażaniu emocji, wysokim poziomem samokrytycyzmu i niską odpornością emocjonalną są szczególnie narażone na rozwój chorób psychosomatycznych. Takie osoby często tłumią emocje, nie dając sobie przestrzeni na ich przeżycie i wyrażenie, co skutkuje przekształceniem napięcia psychicznego w objawy somatyczne. Długotrwałe życie w stresie może też prowadzić do adaptacyjnych, ale niezdrowych strategii radzenia sobie – jak uzależnienia, izolacja społeczna czy nadmierne obciążenie pracą – co z kolei tylko pogłębia problemy zdrowotne i wzmacnia błędne koło somatyzacji.

Potrzebujesz pomocy specjalisty? Umów się na wizytę online

{{ sidebar_steps.tab_name }}

{{ is_error_msg }}

Wybierz kategorię

{{cat_data.category_name}}

Wybierz Specjalistę

{{ service_details.bookingpress_service_name }}

Czas trwania: {{ service_details.bookingpress_service_duration_val }} {{ service_details.bookingpress_service_duration_label }}

Cena: {{ service_details.bookingpress_service_price }}

Opcje zaawansowane

Zobacz Mniej

{{service_extra_title}}

{{ extra_service_error_msg }}

{{ service_extra_details.bookingpress_extra_service_name }}

{{ service_extra_details.bookingpress_extra_formatted_price }}

{{ service_extra_details.bookingpress_extra_service_duration }} {{ service_extra_details.bookingpress_extra_service_duration_unit }}

Zobacz więcej Zobacz Mniej

{{ n }}

{{ service_extra_details.bookingpress_service_description }}

Załaduj więcej

Załaduj mniej

{{bring_anyone_title}}

{{ n }} {{number_of_person_title}}

Wróć Następny: {{ bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_current_tab].next_tab_name].tab_name }}

{{service_extra_title}}

{{ extra_service_error_msg }}

{{ service_extra_details.bookingpress_extra_service_name }}

{{ service_extra_details.bookingpress_extra_formatted_price }}

{{ service_extra_details.bookingpress_extra_service_duration }} {{ service_extra_details.bookingpress_extra_service_duration_unit }}

{{ service_extra_details.bookingpress_service_description }}

{{bring_anyone_title}}

{{ n }} {{number_of_person_title}}

{{cancel_button_title}} {{continue_button_title}}

{{ is_error_msg }}

Data i godzina

Przedział czasu

Nie ma dostępnych przedziałów czasowych

Poranek

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

Popołudnie

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

Wieczór

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

Noc

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}} +1 dzień

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}} +1 dzień

Data i godzina

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }} {{app.bookingpress_current_datetime | bookingpress_format_date}}

Przedział czasu

Nie ma dostępnych przedziałów czasowych

Poranek

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

Popołudnie

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

Wieczór

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

Noc

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}} +1 dzień

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}} +1 dzień

Wróć Następny: {{ bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_current_tab].next_tab_name].tab_name }}

{{ is_error_msg }}

Szczegóły

{{customer_form_fields_data.label}}

Wróć Następny: {{ bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_current_tab].next_tab_name].tab_name }}

{{ is_error_msg }}

Rezerwacja

Podsumowanie Twojej rezerwacji spotkania

Klient

{{appointment_step_form_data.form_fields.customer_name }}

{{ appointment_step_form_data.form_fields.customer_firstname }} {{ appointment_step_form_data.form_fields.customer_lastname }}

{{ appointment_step_form_data.form_fields.customer_email }}

Specjalista

{{ appointment_step_form_data.selected_service_name}}

{{ cart_details.bookingpress_service_name}}

{{extras_details.bookingpress_extra_name }}

{{extras_details.bookingpress_extra_price}} {{extras_details.bookingpress_extra_duration}}

{{extras_details.bookingpress_selected_qty}}

{{appointment_step_form_data.bookingpress_selected_extra_service_count}} Extras

Data i godzina

{{ appointment_step_form_data.customer_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{appointment_step_form_data.selected_formatted_start_end_time}}

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }}, {{appointment_step_form_data.selected_formatted_start_end_time}}

{{ appointment_step_form_data.customer_selected_end_date || bookingpress_format_date }}

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }}

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }} - {{appointment_step_form_data.selected_end_date | bookingpress_format_date}}

Szczegóły spotkania

{{ appointment_step_form_data.selected_service_name}}

{{extras_details.bookingpress_extra_name }}

{{extras_details.bookingpress_extra_price}} {{extras_details.bookingpress_extra_duration}}

{{extras_details.bookingpress_selected_qty}}

{{appointment_step_form_data.bookingpress_selected_extra_service_count}} Extras

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }}, {{ appointment_step_form_data.selected_formatted_start_end_time }}

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }}

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }} - {{ appointment_step_form_data.selected_end_date | bookingpress_format_date }}

{{ cart_details.bookingpress_service_name}}

{{ cart_details.bookingpress_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_end_time }}

{{ cart_details.customer_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{cart_details.formatted_start_end_time}}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_end_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }} - {{ cart_details.bookingpress_selected_end_date | bookingpress_format_date }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }} to {{ cart_details.formatted_end_time }}

{{ cart_details.customer_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }} to {{ cart_details.formatted_end_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }} to {{ cart_details.formatted_end_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }} - {{ cart_details.formatted_end_time }}

{{ cart_details.customer_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }} - {{ cart_details.formatted_end_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }} - {{ cart_details.formatted_end_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }}

{{ cart_details.customer_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}

{{subtotal_text}}

{{ appointment_step_form_data.selected_service_price }}

{{tax_title}}

Podatek

+{{ appointment_step_form_data.tax_amount }}

{{couon_applied_title}} {{ appointment_step_form_data.coupon_code }}

-{{ appointment_step_form_data.coupon_discount_amount_with_currecny }}

{{coupon_code_title}}

{{ coupon_code_msg }}

{{ coupon_code_msg }}

{{coupon_apply_button_label}} Stosowany

{{ appointment_step_form_data.included_tax_label }}

{{ appointment_step_form_data.total_payable_amount_with_currency }}

{{ appointment_step_form_data.selected_service_price }}

{{deposit_heading_title}}

{{deposit_title}} {{full_payment_title}}

{{deposit_paying_amount_title}}

{{ appointment_step_form_data.bookingpress_deposit_amt }}

{{ appointment_step_form_data.deposit_payment_amount_percentage }}% ( {{ appointment_step_form_data.bookingpress_deposit_amt }} )

{{deposit_remaining_amount_title}} {{ appointment_step_form_data.included_tax_label }}

{{ appointment_step_form_data.included_tax_label }}

{{ appointment_step_form_data.bookingpress_deposit_due_amt }}

{{ appointment_step_form_data.total_payable_amount_with_currency }}

{{subtotal_text}}

{{ appointment_step_form_data.bookingpress_cart_total_with_currency }}

{{tax_title}}

Podatek

+{{ appointment_step_form_data.tax_amount }}

{{couon_applied_title}} {{ appointment_step_form_data.coupon_code }}

-{{ appointment_step_form_data.coupon_discount_amount_with_currecny }}

{{coupon_code_title}}

{{ coupon_code_msg }}

{{ coupon_code_msg }}

{{coupon_apply_button_label}} Stosowany

{{ appointment_step_form_data.included_tax_label }}

{{ appointment_step_form_data.total_payable_amount_with_currency }}

{{deposit_heading_title}}

{{deposit_title}} {{full_payment_title}}

{{deposit_paying_amount_title}}

{{ appointment_step_form_data.bookingpress_deposit_total_with_currency }}

( {{ appointment_step_form_data.bookingpress_deposit_total_with_currency }} )

{{deposit_remaining_amount_title}} {{ appointment_step_form_data.included_tax_label }}

{{ appointment_step_form_data.included_tax_label }}

{{ appointment_step_form_data.bookingpress_deposit_due_amount_total_with_currency }}

{{ appointment_step_form_data.total_payable_amount_with_currency }}

{{ appointment_step_form_data.total_payable_amount_with_currency }}

Nie ma dostępnej metody płatności.

Wybierz Metodę Płatności

Płać lokalnie

PayPal

{{card_details_text}}

Wróć Test Button

{{ is_error_msg }}

{{staffmember_heading_title}}

{{any_staff_title}}

{{ staffmember_details.bookingpress_staffmember_firstname }} {{ staffmember_details.bookingpress_staffmember_lastname }}

{{ staffmember_details.bookingpress_staffmember_email }}

{{ staffmember_details.bookingpress_staffmember_phone }}

Wróć Następny: {{ bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_current_tab].next_tab_name].tab_name }}

Nie dodano żadnych kategorii ani usług!

Wysypka psychosomatyczna, bóle brzucha i klatki piersiowej – sygnały z ciała

Ciało bardzo często staje się nośnikiem emocji, których człowiek nie potrafi lub nie chce wyrazić werbalnie. Wysypki psychosomatyczne, bóle brzucha, ucisk w klatce piersiowej czy duszności to częste objawy, które pojawiają się w sytuacjach przeciążenia emocjonalnego. Wysypka psychosomatyczna może mieć postać pokrzywki, swędzących plam lub atopowych zmian skórnych, często nasilających się w stresie lub po przeżyciach silnie emocjonalnych. Bóle brzucha – szczególnie w okolicach pępka i w lewym podbrzuszu – to klasyczny objaw nerwic lękowych lub zaburzeń adaptacyjnych. Ucisk w klatce piersiowej często bywa mylony z problemami kardiologicznymi, choć jego źródłem jest napięcie mięśniowe spowodowane lękiem lub napięciem psychicznym.

Sygnały te są wołaniem organizmu o uwagę – manifestacją emocji, które nie znajdują ujścia w świadomości. Niestety, wielu pacjentów, zanim trafi do psychoterapeuty lub psychiatry, przechodzi szereg badań specjalistycznych, które nie wykazują odchyleń od normy. Taka sytuacja może prowadzić do frustracji, lęku przed poważną chorobą oraz utrwalenia się objawów poprzez mechanizmy lękowo-hipochondryczne. Zamiast pytać „co mi jest?”, warto wtedy zadać sobie pytanie „co przeżywam?”. Uznanie, że objawy cielesne mogą być ekspresją emocjonalnego cierpienia, stanowi pierwszy krok do rzeczywistego wyleczenia – nie tylko objawowego, lecz przede wszystkim przyczynowego.

Astma, AZS, jelita – czy to choroby psychosomatyczne?

Niektóre choroby, mimo że mają jasno określone podłoże biologiczne, wykazują silny komponent psychosomatyczny. Przykładem może być astma oskrzelowa – choroba, w której reakcje emocjonalne, takie jak lęk czy złość, mogą wywoływać lub nasilać ataki duszności. Podobnie atopowe zapalenie skóry (AZS) wykazuje wyraźną zależność od stanu psychicznego pacjenta – stres i napięcie emocjonalne często nasilają świąd, a rozdrapywanie zmian skórnych staje się sposobem na regulowanie napięcia. Te mechanizmy nie oznaczają, że choroby te są „wymyślone” – przeciwnie, wymagają leczenia farmakologicznego. Jednak ignorowanie komponentu psychicznego może prowadzić do nawrotów i pogorszenia jakości życia.

Wiele mówi się również o psychologicznym podłożu chorób układu pokarmowego – jak zespół jelita drażliwego (IBS) czy nieswoiste zapalenia jelit (np. choroba Crohna). U pacjentów z tymi schorzeniami często stwierdza się podwyższony poziom lęku, zaburzenia depresyjne, nadmierne poczucie odpowiedzialności i trudności w wyrażaniu emocji. Niektóre badania sugerują, że chroniczny stres może nasilać stany zapalne jelit, prowadząc do zaostrzeń choroby. Dlatego nowoczesne podejście terapeutyczne łączy leczenie gastroenterologiczne z terapią psychologiczną lub psychiatryczną – co pozwala pacjentowi nie tylko kontrolować objawy, lecz także zrozumieć i modyfikować ich psychiczne uwarunkowania.

Psychosomatyczne objawy stresu – jak rozpoznać problemy psychosomatyczne?

Rozpoznanie problemów psychosomatycznych wymaga zarówno wiedzy medycznej, jak i psychologicznej. Podstawowym kryterium jest obecność objawów somatycznych, które są niewspółmierne do wyników badań diagnostycznych lub pojawiają się mimo braku uchwytnej patologii organicznej. Kolejnym sygnałem jest zmienność i migracja objawów – np. ból, który „wędruje” po ciele, raz dotyczy głowy, innym razem brzucha czy kręgosłupa. Problemy psychosomatyczne często współwystępują z objawami lękowymi, depresyjnymi, zaburzeniami snu, drażliwością czy trudnościami w relacjach interpersonalnych. Osoby z zaburzeniami psychosomatycznymi mają też tendencję do częstych wizyt lekarskich i zmiany specjalistów – w poszukiwaniu „prawdziwej” diagnozy.

Niezwykle ważna jest tu rola lekarza pierwszego kontaktu oraz psychoterapeuty, którzy potrafią rozpoznać wzorce psychosomatyczne i skierować pacjenta na odpowiednią ścieżkę leczenia. W praktyce pomocne są narzędzia takie jak kwestionariusze somatyzacyjne, wywiad psychologiczny, a także uważna analiza kontekstu życiowego pacjenta – czy dane objawy pojawiły się w reakcji na stres, traumę, stratę lub przewlekłe przeciążenie emocjonalne. Leczenie polega zazwyczaj na połączeniu farmakoterapii objawowej z psychoterapią – najczęściej w podejściu poznawczo-behawioralnym, psychodynamicznym lub integracyjnym. Kluczowe jest też edukowanie pacjenta, że objawy są realne, ale ich źródło może być głębiej niż tylko w ciele.

Chicagowska siódemka – 7 chorób psychosomatycznych, które warto znać

Pojęcie „Chicagowskiej siódemki” odnosi się do klasyfikacji zaproponowanej w połowie XX wieku przez amerykańskich badaczy psychosomatyki – Franza Alexandra i jego zespół z Chicago. Wyróżniono wtedy siedem chorób, które według obserwacji klinicznych najczęściej współwystępowały z określonymi wzorcami osobowości i silnym stresem emocjonalnym. W skład Chicagowskiej siódemki weszły: nadciśnienie tętnicze, astma oskrzelowa, reumatoidalne zapalenie stawów, wrzody trawienne, nadczynność tarczycy, zapalne choroby jelit oraz atopowe zapalenie skóry. Choć dziś wiemy, że przyczyny tych chorób są złożone i obejmują czynniki genetyczne, immunologiczne i środowiskowe, nie ulega wątpliwości, że komponent psychiczny odgrywa tu znaczącą rolę.

Współczesna psychologia zdrowia potwierdza, że osoby chorujące na te schorzenia często mają trudności w regulacji emocji, wysoki poziom napięcia, tendencję do tłumienia uczuć i przeżywania silnego lęku. Uznanie roli psychiki w rozwoju i przebiegu tych chorób nie oznacza rezygnacji z leczenia farmakologicznego czy fizjoterapeutycznego – przeciwnie, wskazuje na konieczność podejścia interdyscyplinarnego. Terapeuci pracujący z pacjentami psychosomatycznymi coraz częściej łączą techniki pracy z ciałem (np. TRE, mindfulness, somatic experiencing) z klasyczną psychoterapią. Dzięki temu możliwe jest nie tylko zmniejszenie objawów, ale także głębsze zrozumienie, w jaki sposób ciało i psychika wzajemnie na siebie oddziałują.

Podsumowanie

Zaburzenia psychosomatyczne stanowią wyzwanie diagnostyczne i terapeutyczne, które wymaga wielowymiarowego podejścia. Ich istota polega na tym, że psychiczne przeżycia – zwłaszcza stres, napięcie i tłumione emocje – znajdują ujście w postaci objawów cielesnych. Objawy te są realne, odczuwalne i nierzadko bardzo uciążliwe – jednak ich leczenie wyłącznie farmakologiczne rzadko przynosi trwałe rezultaty. Kluczowe jest zintegrowanie podejścia medycznego z psychoterapeutycznym oraz zbudowanie świadomości pacjenta na temat psychosomatycznej natury jego dolegliwości.

Zrozumienie mechanizmów psychosomatycznych pozwala nie tylko skuteczniej leczyć, ale również zapobiegać chorobom – poprzez lepszą regulację emocji, zarządzanie stresem oraz pracę nad jakością relacji interpersonalnych. Psychosomatyka przypomina nam, że człowiek to nierozerwalna całość ciała i psychiki – a zdrowie nie jest jedynie brakiem objawów, lecz głębokim stanem równowagi wewnętrznej. W świecie pełnym presji, pośpiechu i obciążeń emocjonalnych, podejście psychosomatyczne staje się nie tyle alternatywą, co koniecznością w nowoczesnej opiece zdrowotnej.