Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) przez wiele lat był uznawany za zaburzenie typowe dla dzieci, które „wyrasta się” z wiekiem. Tymczasem coraz więcej badań oraz doświadczeń klinicznych jednoznacznie wskazuje, że ADHD nie zanika w okresie dorosłości, a jego objawy często przekształcają się, przybierając inne formy, niż te obserwowane u dzieci. Problemem pozostaje jednak niska świadomość społeczna oraz medyczna na temat ADHD u dorosłych, co skutkuje licznymi trudnościami diagnostycznymi, opóźnieniami w rozpoznaniu i brakiem odpowiedniego wsparcia terapeutycznego.

Dorośli z nieleczonym ADHD zmagają się z trudnościami, które znacząco wpływają na jakość ich życia – od problemów z organizacją codziennych obowiązków, przez impulsywność i wybuchowość emocjonalną, aż po deficyty w utrzymywaniu relacji interpersonalnych i zawodowych. Wbrew stereotypom, ADHD w dorosłości to nie tylko „roztargnienie” czy „zapominalstwo”, ale realne zaburzenie neurorozwojowe, które wymaga profesjonalnej diagnozy i leczenia. Artykuł ten ma na celu wyjaśnienie, jak rozpoznać ADHD u dorosłych, jakie objawy mogą wskazywać na jego obecność, kto i w jaki sposób może je zdiagnozować oraz jakie metody leczenia są aktualnie rekomendowane.

ADHD w dorosłym życiu – objawy, które często są ignorowane

Objawy ADHD u dorosłych często różnią się od tych, które obserwujemy u dzieci, co powoduje, że zaburzenie bywa błędnie interpretowane jako wynik stresu, lenistwa, braku samodyscypliny lub problemów osobowościowych. Osoby dorosłe z ADHD doświadczają chronicznych trudności z organizacją czasu, planowaniem zadań oraz koncentracją uwagi. Mogą zaczynać wiele projektów, ale rzadko kończą którykolwiek, łatwo się rozpraszają i mają trudności z utrzymaniem uwagi na dłuższy czas. Charakterystyczne jest także impulsywne podejmowanie decyzji, które może prowadzić do ryzykownych działań – zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym.

Nie mniej istotne są objawy emocjonalne – dorośli z ADHD często przejawiają niską tolerancję na frustrację, szybkie zmiany nastroju, poczucie przeciążenia przy codziennych zadaniach oraz trudności w kontrolowaniu reakcji emocjonalnych. U wielu osób rozwijają się wtórne zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, zaburzenia lękowe czy uzależnienia, które bywają mylnie traktowane jako pierwotna przyczyna problemów. Tymczasem to właśnie nieleczone ADHD może być źródłem trwałych trudności w funkcjonowaniu. Często osoby te przez lata żyją z poczuciem „inności”, nieefektywności i niezrozumienia, co prowadzi do spadku samooceny i pogorszenia jakości życia.

Potrzebujesz pomocy specjalisty? Umów się na wizytę online

{{ sidebar_steps.tab_name }}

{{ is_error_msg }}

Wybierz kategorię

{{cat_data.category_name}}

Wybierz Specjalistę

{{ service_details.bookingpress_service_name }}

Czas trwania: {{ service_details.bookingpress_service_duration_val }} {{ service_details.bookingpress_service_duration_label }}

Cena: {{ service_details.bookingpress_service_price }}

Opcje zaawansowane

Zobacz Mniej

{{service_extra_title}}

{{ extra_service_error_msg }}

{{ service_extra_details.bookingpress_extra_service_name }}

{{ service_extra_details.bookingpress_extra_formatted_price }}

{{ service_extra_details.bookingpress_extra_service_duration }} {{ service_extra_details.bookingpress_extra_service_duration_unit }}

Zobacz więcej Zobacz Mniej

{{ n }}

{{ service_extra_details.bookingpress_service_description }}

Załaduj więcej

Załaduj mniej

{{bring_anyone_title}}

{{ n }} {{number_of_person_title}}

Wróć Następny: {{ bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_current_tab].next_tab_name].tab_name }}

{{service_extra_title}}

{{ extra_service_error_msg }}

{{ service_extra_details.bookingpress_extra_service_name }}

{{ service_extra_details.bookingpress_extra_formatted_price }}

{{ service_extra_details.bookingpress_extra_service_duration }} {{ service_extra_details.bookingpress_extra_service_duration_unit }}

{{ service_extra_details.bookingpress_service_description }}

{{bring_anyone_title}}

{{ n }} {{number_of_person_title}}

{{cancel_button_title}} {{continue_button_title}}

{{ is_error_msg }}

Data i godzina

Przedział czasu

Nie ma dostępnych przedziałów czasowych

Poranek

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

Popołudnie

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

Wieczór

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

Noc

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}} +1 dzień

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}} +1 dzień

Data i godzina

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }} {{app.bookingpress_current_datetime | bookingpress_format_date}}

Przedział czasu

Nie ma dostępnych przedziałów czasowych

Poranek

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

Popołudnie

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

Wieczór

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

Noc

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}} +1 dzień

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}}

{{time_details.formatted_start_end_time}} {{ time_details.max_capacity }} {{slot_left_text}} +1 dzień

Wróć Następny: {{ bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_current_tab].next_tab_name].tab_name }}

{{ is_error_msg }}

Szczegóły

{{customer_form_fields_data.label}}

Wróć Następny: {{ bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_current_tab].next_tab_name].tab_name }}

{{ is_error_msg }}

Rezerwacja

Podsumowanie Twojej rezerwacji spotkania

Klient

{{appointment_step_form_data.form_fields.customer_name }}

{{ appointment_step_form_data.form_fields.customer_firstname }} {{ appointment_step_form_data.form_fields.customer_lastname }}

{{ appointment_step_form_data.form_fields.customer_email }}

Specjalista

{{ appointment_step_form_data.selected_service_name}}

{{ cart_details.bookingpress_service_name}}

{{extras_details.bookingpress_extra_name }}

{{extras_details.bookingpress_extra_price}} {{extras_details.bookingpress_extra_duration}}

{{extras_details.bookingpress_selected_qty}}

{{appointment_step_form_data.bookingpress_selected_extra_service_count}} Extras

Data i godzina

{{ appointment_step_form_data.customer_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{appointment_step_form_data.selected_formatted_start_end_time}}

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }}, {{appointment_step_form_data.selected_formatted_start_end_time}}

{{ appointment_step_form_data.customer_selected_end_date || bookingpress_format_date }}

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }}

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }} - {{appointment_step_form_data.selected_end_date | bookingpress_format_date}}

Szczegóły spotkania

{{ appointment_step_form_data.selected_service_name}}

{{extras_details.bookingpress_extra_name }}

{{extras_details.bookingpress_extra_price}} {{extras_details.bookingpress_extra_duration}}

{{extras_details.bookingpress_selected_qty}}

{{appointment_step_form_data.bookingpress_selected_extra_service_count}} Extras

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }}, {{ appointment_step_form_data.selected_formatted_start_end_time }}

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }}

{{ appointment_step_form_data.selected_date | bookingpress_format_date }} - {{ appointment_step_form_data.selected_end_date | bookingpress_format_date }}

{{ cart_details.bookingpress_service_name}}

{{ cart_details.bookingpress_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_end_time }}

{{ cart_details.customer_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{cart_details.formatted_start_end_time}}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_end_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }} - {{ cart_details.bookingpress_selected_end_date | bookingpress_format_date }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }} to {{ cart_details.formatted_end_time }}

{{ cart_details.customer_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }} to {{ cart_details.formatted_end_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }} to {{ cart_details.formatted_end_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }} - {{ cart_details.formatted_end_time }}

{{ cart_details.customer_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }} - {{ cart_details.formatted_end_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }} - {{ cart_details.formatted_end_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }}

{{ cart_details.customer_selected_end_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}, {{ cart_details.formatted_start_time }}

{{ cart_details.bookingpress_selected_date | bookingpress_format_date }}

{{subtotal_text}}

{{ appointment_step_form_data.selected_service_price }}

{{tax_title}}

Podatek

+{{ appointment_step_form_data.tax_amount }}

{{couon_applied_title}} {{ appointment_step_form_data.coupon_code }}

-{{ appointment_step_form_data.coupon_discount_amount_with_currecny }}

{{coupon_code_title}}

{{ coupon_code_msg }}

{{ coupon_code_msg }}

{{coupon_apply_button_label}} Stosowany

{{ appointment_step_form_data.included_tax_label }}

{{ appointment_step_form_data.total_payable_amount_with_currency }}

{{ appointment_step_form_data.selected_service_price }}

{{deposit_heading_title}}

{{deposit_title}} {{full_payment_title}}

{{deposit_paying_amount_title}}

{{ appointment_step_form_data.bookingpress_deposit_amt }}

{{ appointment_step_form_data.deposit_payment_amount_percentage }}% ( {{ appointment_step_form_data.bookingpress_deposit_amt }} )

{{deposit_remaining_amount_title}} {{ appointment_step_form_data.included_tax_label }}

{{ appointment_step_form_data.included_tax_label }}

{{ appointment_step_form_data.bookingpress_deposit_due_amt }}

{{ appointment_step_form_data.total_payable_amount_with_currency }}

{{subtotal_text}}

{{ appointment_step_form_data.bookingpress_cart_total_with_currency }}

{{tax_title}}

Podatek

+{{ appointment_step_form_data.tax_amount }}

{{couon_applied_title}} {{ appointment_step_form_data.coupon_code }}

-{{ appointment_step_form_data.coupon_discount_amount_with_currecny }}

{{coupon_code_title}}

{{ coupon_code_msg }}

{{ coupon_code_msg }}

{{coupon_apply_button_label}} Stosowany

{{ appointment_step_form_data.included_tax_label }}

{{ appointment_step_form_data.total_payable_amount_with_currency }}

{{deposit_heading_title}}

{{deposit_title}} {{full_payment_title}}

{{deposit_paying_amount_title}}

{{ appointment_step_form_data.bookingpress_deposit_total_with_currency }}

( {{ appointment_step_form_data.bookingpress_deposit_total_with_currency }} )

{{deposit_remaining_amount_title}} {{ appointment_step_form_data.included_tax_label }}

{{ appointment_step_form_data.included_tax_label }}

{{ appointment_step_form_data.bookingpress_deposit_due_amount_total_with_currency }}

{{ appointment_step_form_data.total_payable_amount_with_currency }}

{{ appointment_step_form_data.total_payable_amount_with_currency }}

Nie ma dostępnej metody płatności.

Wybierz Metodę Płatności

Płać lokalnie

PayPal

{{card_details_text}}

Wróć Test Button

{{ is_error_msg }}

{{staffmember_heading_title}}

{{any_staff_title}}

{{ staffmember_details.bookingpress_staffmember_firstname }} {{ staffmember_details.bookingpress_staffmember_lastname }}

{{ staffmember_details.bookingpress_staffmember_email }}

{{ staffmember_details.bookingpress_staffmember_phone }}

Wróć Następny: {{ bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_sidebar_step_data[bookingpress_current_tab].next_tab_name].tab_name }}

Nie dodano żadnych kategorii ani usług!

Jak zdiagnozować ADHD u dorosłego – pierwsze kroki i na co zwrócić uwagę

Diagnoza ADHD u osoby dorosłej rozpoczyna się zwykle wtedy, gdy pojawia się powtarzalny wzorzec trudności, którego nie można wytłumaczyć innymi przyczynami. Kluczowe jest zrozumienie, że ADHD jest zaburzeniem neurorozwojowym, co oznacza, że jego początki sięgają dzieciństwa, nawet jeśli objawy nie były wówczas jednoznaczne lub zostały zignorowane. Dlatego pierwszym krokiem w kierunku diagnozy jest refleksja nad własnymi trudnościami oraz ich historią – jak długo się utrzymują, czy występowały już wcześniej, jakie mają konsekwencje w życiu codziennym i zawodowym.

Ważnym elementem jest również rozmowa z lekarzem pierwszego kontaktu lub psychologiem – warto przygotować się do niej, notując objawy, które wywołują trudności, oraz przykłady sytuacji, w których się one manifestują. Często rekomenduje się, by do diagnostyki zaangażować również osobę z bliskiego otoczenia – partnera, rodzica, przyjaciela – która może potwierdzić istnienie objawów w różnych kontekstach życiowych. ADHD nie jest bowiem diagnozowane wyłącznie na podstawie subiektywnych odczuć, ale na podstawie występowania objawów w co najmniej dwóch obszarach życia (np. praca i relacje interpersonalne) oraz ich długoterminowego charakteru.

Jak diagnozuje się ADHD – proces, który wymaga czasu i specjalisty

Proces diagnostyczny w przypadku ADHD u dorosłych jest złożony i wymaga zarówno szczegółowego wywiadu klinicznego, jak i zastosowania standaryzowanych narzędzi psychometrycznych. Pierwszym etapem jest tzw. wywiad rozwojowy, czyli szczegółowe zebranie informacji na temat przebiegu dzieciństwa, historii edukacyjnej, problemów w nauce, relacjach z rówieśnikami i zachowania w rodzinie. Ma on na celu określenie, czy objawy typowe dla ADHD występowały już we wczesnym okresie życia, co jest warunkiem koniecznym do postawienia diagnozy zgodnej z międzynarodowymi kryteriami (DSM-5, ICD-11).

Kolejnym krokiem są kwestionariusze samoopisowe i testy neuropsychologiczne, które oceniają poziom uwagi, impulsywności, zdolności planowania i pamięci roboczej. Stosuje się m.in. takie narzędzia jak ASRS (Adult ADHD Self-Report Scale), DIVA 2.0 (Diagnostic Interview for ADHD in Adults) czy testy wykonaniowe (np. CPT – Continuous Performance Test). Proces ten wymaga czasu – nawet kilku spotkań – i powinien być prowadzony przez specjalistę posiadającego doświadczenie w diagnozie ADHD u dorosłych. Warto podkreślić, że diagnoza powinna być różnicowa, czyli wykluczająca inne przyczyny trudności – depresję, zaburzenia osobowości, uzależnienia czy problemy neurologiczne.

Kto stwierdza ADHD? Psycholog, psychiatra czy neurolog?

Diagnozę ADHD u dorosłych może postawić wyłącznie specjalista zdrowia psychicznego – psychiatra, psycholog kliniczny lub neurolog z odpowiednim doświadczeniem. Psycholog przeprowadza zwykle część diagnostyki psychometrycznej, oceniając funkcje poznawcze i emocjonalne pacjenta, a także wykonuje testy i przeprowadza wywiad. Jednak formalne rozpoznanie ADHD jako jednostki nozologicznej (czyli diagnozę medyczną) może wydać jedynie lekarz – najczęściej psychiatra – który na tej podstawie podejmuje decyzje o leczeniu, w tym o ewentualnym zastosowaniu farmakoterapii.

Rola neurologa w diagnostyce ADHD jest mniejsza i zwykle ogranicza się do przypadków, w których konieczne jest wykluczenie organicznych przyczyn objawów – np. uszkodzeń mózgu, padaczki czy innych zaburzeń neurologicznych. Choć ADHD jest zaburzeniem funkcjonalnym, a nie strukturalnym, zdarza się, że osoby trafiają do neurologa z powodu objawów przypominających inne zaburzenia układu nerwowego. W praktyce klinicznej najlepiej sprawdza się interdyscyplinarna współpraca – psycholog dokonuje oceny poznawczej, psychiatra diagnozuje i prowadzi leczenie, a w razie potrzeby konsultuje się z neurologiem.

Jak zbadać ADHD – jakie testy i konsultacje są potrzebne?

Ocena ADHD u dorosłych opiera się na wieloetapowym podejściu diagnostycznym, które obejmuje zarówno testy psychologiczne, jak i ocenę kliniczną. Testy najczęściej wykorzystywane w diagnostyce to kwestionariusze do samodzielnego wypełnienia, takie jak ASRS (Adult ADHD Self-Report Scale), WURS (Wender Utah Rating Scale) czy CAARS (Conners’ Adult ADHD Rating Scales), które pozwalają na wstępną ocenę objawów. Ponadto przeprowadza się testy neuropsychologiczne, oceniające funkcje wykonawcze, koncentrację, pamięć roboczą i impulsywność. Jednym z najczęściej stosowanych testów wykonaniowych jest CPT, który mierzy szybkość reakcji i zdolność utrzymania uwagi.

Ważnym elementem są również konsultacje kliniczne – minimum dwa-trzy spotkania z psychologiem i/lub psychiatrą, w trakcie których analizuje się objawy pacjenta, ich wpływ na życie oraz historię rozwoju. Konieczne jest również wykluczenie innych zaburzeń psychicznych i neurologicznych – w tym celu lekarz może zlecić dodatkowe badania, jak EEG czy obrazowanie mózgu (MRI), choć nie są one wymagane rutynowo. Diagnoza ADHD to nie jednorazowa wizyta, ale proces wymagający całościowego spojrzenia na funkcjonowanie osoby – zarówno z perspektywy obiektywnych testów, jak i subiektywnych doświadczeń pacjenta.

Leczenie ADHD u dorosłych – farmakologia, psychoterapia i zmiana stylu życia

Leczenie ADHD u dorosłych jest złożone i wielowymiarowe, a jego skuteczność zależy od indywidualnego dopasowania metod terapeutycznych. Najczęściej stosowaną i skuteczną metodą jest farmakoterapia – głównie z użyciem leków stymulujących (np. metylofenidat, amfetaminy) lub niestymulujących (atomoksetyna). Leki te poprawiają koncentrację, zmniejszają impulsywność i ułatwiają codzienne funkcjonowanie. Jednak ich stosowanie musi odbywać się pod ścisłym nadzorem lekarza psychiatry i być regularnie monitorowane, by dostosować dawki i unikać działań niepożądanych. Farmakologia nie rozwiązuje jednak wszystkich problemów – stanowi narzędzie wspomagające funkcjonowanie.

Dlatego równolegle rekomendowana jest psychoterapia – szczególnie poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga w modyfikacji szkodliwych schematów myślenia i nabywaniu umiejętności organizacyjnych. Często prowadzi się również treningi funkcji wykonawczych, terapię coachingową, a także wsparcie psychoedukacyjne. Ważnym elementem jest też praca nad stylem życia – wprowadzenie rutyn, technik zarządzania czasem, zdrowej diety i regularnej aktywności fizycznej. Zmiana stylu życia, w połączeniu z leczeniem medycznym i terapią, może znacząco poprawić jakość życia dorosłych z ADHD, pomagając im odnaleźć stabilność, której często im brakowało.

Dlaczego warto zająć się ADHD w dorosłości i jak wygląda codzienne funkcjonowanie z tą diagnozą?

Zaniedbanie leczenia ADHD w dorosłości prowadzi do poważnych konsekwencji – nie tylko w sferze emocjonalnej, ale również zawodowej i społecznej. Osoby z nieleczonym ADHD są bardziej narażone na rozwój zaburzeń depresyjnych, lękowych, uzależnień, a także na problemy z utrzymaniem pracy, związków czy relacji rodzinnych. Wczesna diagnoza i podjęcie leczenia mogą znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia tych problemów. Co istotne, rozpoznanie ADHD nie oznacza stygmatyzacji – wręcz przeciwnie, dla wielu osób stanowi punkt zwrotny w życiu i pozwala zrozumieć własne trudności, przestać się obwiniać i zacząć działać skuteczniej.

Codzienne życie z ADHD wymaga strategii, planowania i wsparcia – zarówno farmakologicznego, jak i psychologicznego. Osoby z diagnozą uczą się korzystać z narzędzi pomagających organizować dzień, zarządzać impulsami oraz radzić sobie z emocjami. Praca nad samoświadomością, a także wsparcie otoczenia – partnera, rodziny, współpracowników – są nieocenione. ADHD nie musi być przeszkodą w prowadzeniu satysfakcjonującego życia, ale wymaga akceptacji i zaangażowania w proces terapeutyczny. Diagnoza to nie wyrok, lecz szansa na zmianę – i coraz więcej dorosłych korzysta z tej możliwości, odzyskując kontrolę nad swoim życiem.

Podsumowanie

ADHD to zaburzenie neurorozwojowe, które nie mija z wiekiem, a jego objawy u dorosłych często są błędnie interpretowane lub bagatelizowane. Właściwa diagnoza wymaga czasu, doświadczenia klinicznego i zastosowania kompleksowych narzędzi diagnostycznych, a jej postawienie możliwe jest wyłącznie przez wykwalifikowanych specjalistów. Leczenie ADHD u dorosłych obejmuje farmakoterapię, psychoterapię oraz zmianę stylu życia, a jego celem jest poprawa funkcjonowania, a nie „wyleczenie” w klasycznym rozumieniu.

Zajęcie się ADHD w dorosłości może być przełomowym momentem – pozwala na zrozumienie własnych trudności, poprawę jakości życia i budowanie relacji w sposób bardziej świadomy. Świadomość społeczna i profesjonalna w tym zakresie nadal wymaga rozwoju, ale dzięki postępowi w diagnostyce i terapii coraz więcej osób dorosłych otrzymuje skuteczne wsparcie. ADHD to realne wyzwanie, ale także szansa na nowy początek – pod warunkiem, że zostanie odpowiednio rozpoznane i zaopiekowane.